Już w czasie pisania relacji z przejścia Karpat Zakrętu w sierpniu 2013 r. dokopałem się do archiwaliów wrocławskiego Studenckiego Koła Przewodników Sudeckich, które dały częściową odpowiedź na wiele nurtujących nas do niedawna pytań dotyczących pionierskiego polskiego przejścia rumuńskiego odcinka Łuku Karpat w 1973 r. Okazuje się, że nie była to inicjatywa "ogólnopolska" - polskiego akademickiego środowiska turystycznego, lecz wyłącznie wrocławska. Koncepcja "Przejścia Karpat rumuńskich" zrodziła się we wrocławskim Akademickim Klubie Turystycznym (AKT), w skład którego wchodziło Studenckie Koło Przewodników Sudeckich. Zachował się dokument będący najpewniej pierwszą wersją projektu przejścia. Został on opracowany przez nieżyjącego już niestety Leszka Lechowicza, aktywnego działacza AKT, Koła Przewodników i Klubu Turystycznego na Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu w latach 60. i początkach lat 70. XX w. Piszę tu, że był to chyba wstępny projekt całego przedsięwzięcia, gdyż musiał być on później na pewno aktualizowany. Ten pierwszy projekt zawiera bowiem szczegółowo rozpisany harmonogram przejścia czterech odcinków sztafety karpackiej. Pierwszy odcinek sztafety miał według tego wstępnego programu rozpocząć się w Baile Herculane 1 lipca 1973 r., tymczasem wiemy, że wędrówka rozpoczęła się blisko tydzień później.
A skąd o tym wiadomo?
Otóż zachowała się również relacja z przejścia tego pierwszego odcinka sztafety. Niestety nie cała - brakuje opisu sześciu ostatnich dni wędrówki (grupa przeszła wówczas przez góry Parîng i Lotru). Została ona opracowana najpewniej przez Andrzeja Chuchmałę - przewodnika z naszego koła, kierownika tego odcinka sztafety, i była sprawozdaniem dla zarządu AKT i być może "Almaturu" z realizacji przejścia. Prowadzona przez niego grupa wyruszyła na szlak w piątek 6 lipca 1973 r. i dotarła do Turnu Roşu (a zatem nie do Sibiu, jak sygnalizowano w projekcie) dwa tygodnie później - 19 lipca 1973 r. Sprawozdanie zawiera opis przejścia poszczególnych odcinków dziennych oraz - co szczególnie istotnie - skład osobowy uczestników przejścia. W wędrówce przez góry Cernei, Godeanu, Piule-Iorgovanului, Retezat, Parîng i Lotru uczestniczyło 9 osób, spośród których 5 osób wywodziło się z wrocławskiego SKPS, pozostałe reprezentowały SKPG w Gliwicach, AKT w Poznaniu (2 osoby) i warszawskie SKPB.
Poniżej przedstawię obydwa dokumenty - najpierw wstępny projekt przejścia, opracowany przez Leszka Lechowicza, a następnie sprawozdanie z wędrówki na trasie pierwszego odcinka sztafety po rumuńskich Karpatach. Relację zilustruję fotografiami z późniejszych wypraw członków SKPS w opisywane w relacji pasma. Fotografie wykonane zostały w miejscach, w których
na pewno byli uczestnicy przejścia z 1973 r. Jedynym wyjątkiem jest zdjęcie Witka Hermaszewskiego wykonane ze szczytu Slaveiu w Retezacie w lecie 1979 r., na którym uczestników wędrówki mogło nie być, ale które pokazuje "miejsce działania" tej grupy. Można mieć jednak nadzieję, że dzięki dotarciu do listy uczestników przejścia, uda się w przyszłości uzyskać dostęp do oryginalnych fotografii z lata 1973 r. Możliwe też, że również kierownicy trzech pozostałych odcinków sztafety przygotowali podobne sprawozdania w przebiegu swoich tras. Jeśli tak - to należy zaciskać kciuki, aby i je udało się kiedyś odkryć.
W cytowanych dokumentach zasadniczo nie zmieniałem zapisów rumuńskich nazw miejscowych - bardzo często błędnie zapisanych. Te błędy oddają jednak - taką mam nadzieję - "pionierskość" przejścia z lata 1973, nie mającego wcześniej w polskiej turystyce, nie tylko tej akademickiej, jakiejkolwiek analogii. Rumuńskie Karpaty stanowiły dla uczestników przejścia, także dla członków kadry, prawdziwą egzotykę. Dla praktycznie wszystkich była to turystyczna
"terra incognita" - stąd błędy i lapsusy językowe dodają tylko tej relacji uroku i świadczą o jej autentyczności. Nie wstawiam też rumuńskich znaków diakrytycznych (î, ř, ş, ţ, ǎ i in.), gdyż używane wówczas w Polsce maszyny do pisania takich czcionek nie zawierały. Nie poprawiłem też błędu merytorycznego - autor sprawozdania umieścił szczyt Paringul Mare w górach Lotru (w rzeczywistości jest to najwyższy szczyt gór Parîng), ale sam znam kilka map przeglądowych Rumunii, w których nie ma zaznaczonego Parîngu, natomiast zasięg sąsiedniego pasma Lotru jest znacznie powiększony. Być może tu należy doszukiwać się źródła pomyłki. Moją ingerencją w pierwotny tekst jest wprowadzenie w kilku miejscach kursywy i wytłuszczenia niektórych zdań - włącznie w celu poprawienia "przejrzystości" tekstu.
DOKUMENT 1:
Przejście Karpat rumuńskich z okazji 100-lecia turystyki polskiej (Organizator AKT we Wrocławiu)
Przejścia dokonują cztery grupy 12-osobowe (w każdej grupie 2 osoby obsługi z AKT Wrocław). Całość Karpat rumuńskich przejdzie 48 osób w tym 8 osób obsługi. Każdy odcinek trasy trwa od 18-20 dni łącznie z przejazdami z Polski i do Polski. Zbiórka każdej grupy w Polsce przed wyjazdem w miejscach i godzinach wyznaczonych (w terminie późniejszym)
Odcinek I 29 czerwca - 17 lipca (19 dni)
Wyjazd z Polski 29 czerwca rano pociągiem do Baile Herculane przez Budapeszt, Arad, Timisoara (z Timisoara pociągiem osobowym)
Start odcinka I w dniu 1 lipca z Baile Herculane. Meta odcinka I w Sibiu. Spotkanie z trasą II w dniu 16 lipca o godz. 20-tej na dworcu kolejowym w Sibiu.
Zarys przebiegu trasy: Baile Herculane - Dolina Cernei - G. Retezat - G. Paring - G. Lotru - G. Sybińskie - Sibiu
Powrót do Polski pociągiem z Sibiu przez Braszów, Ploesti i ZSRR.
Odcinek II 15 lipiec - 1 sierpień (18 dni)
Wyjazd z Polski 15 lipca pociągiem do Sibiu przez Budapeszt i Arad. Spotkanie z trasą I w Sibiu 16 lipca o godz. 20-tej na dworcu kolejowym. Start do odcinka II w dniu 17 lipca w Sibiu. Meta odcinka II w Braszowie. Spotkanie z trasą III w dniu 31 lipca o godzinie 20-tej w Braszowie w holu stołówki studenckiej w ośrodku akademickim.
Zarys przebiegu trasy: Sibiu - Przełom Czerwonej Wieży - G. Fogaraskie - G. Piatra Craiu - G. Bucegi - G. Braszowskie - G. Tealeien - Cheia - Braszov.
Powrót do Polski z Braszov przez Ploesti i ZSRR.
Odcinek III 29 lipca - 16 sierpnia (19 dni)
Wyjazd z Polski 29 lipca do Braszowa przez Budapeszt, Oradea, Cluj.
Spotkanie z trasą II w dniu 31 lipca w holu stołówki studenckiej ośrodka akademickiego o godz. 20-tej
Start do odcinka III w dniu 1 sierpnia z Braszowa. Meta w Bicaz. Spotkanie z trasą IV w dniu 15 sierpnia o godz. 20-tej na dworcu kolejowym w Bicaz.
Zarys przebiegu trasy: Braszów - Cheia - G. Buzau - G. Vrancei - G. Nemira - G. Ciucului - G. Tarcau - Bicaz.
Powrót do Polski z Bicaz przez Bacau, Suceava i ZSRR.
Odcinek IV 13 sierpnia - 1 września (20 dni)
Wyjazd z Polski przez ZSRR, Suceava, Bacau do Bicaz w dniu 12 sierpnia.
Spotkanie z trasą III w Bicaz w dniu 15 sierpnia o godz. 20-tej na dworcu kolej. Start do odcinka IV w dniu 16 sierpnia. Zakończenie przejścia Karpat rumuńskich i spotkanie z trasą idącą z Polski w dniu 31 sierpnia o godz. 18-tej w Complexu lui turistic Borsa-Fintina (Fintina 6 km od wsi Borsa)
Zarys przebiegu trasy: Bicaz - G. Ceahlau - G. Bystrzyckie - G. Kelimeńskie - G. Dornelor - G. Birgau - G. Rodniańskie - Borsa.
Powrót do Polski pociągiem z Vatra Dornei przez Suceava i ZSRR.
opracował
Leszek Lechowicz
========================================================================
DOKUMENT 2
PRZEJŚCIE KARPAT 73 r.
Organizowane dla uczczenia 100-lecia turystyki polskiej pod patronatem Rady ZG SZSP d/s przewodnictwa studenckiego.
Odcinek I: Baile Herculane - Turnu Rosu
6-19. 07. 1973 r.
UCZESTNICY:
Andrzej Chuchmała - SKPS AKT Wrocław - kierownik
Andrzej Darliński - SKPS AKT Wrocław
Władyslaw Lehman - SKPS AKT Wrocław
Wiesław Jurków - SKPS AKT Wrocław
Lidia Nowogórska - SKPS AKT Wrocław
Krystyna Nitzschke - SKPG Gliwice
Maria Nowacka - AKT Poznań
Maria Rybczyńska - AKT Poznań
Jolanta Lipszyc - SKPB Warszawa
Trasa wędrówki uczestników I odcinka "Przejścia Karpat '73" przebiegała całą zachodnią częścią Karpat południowych od doliny rzeki Cernei i miejscowości Baile Herculane przez najwyższe pasma tej częsci Karpat. Góry Godeanu, Retezat, Paring oraz Lotru do przełomu Aluty (Olt) dzielącej Karpaty Południowe na część zachodnią i wschodnią. Zakończenie tego odcinka i rozpoczęcie następnego miała miejsce na północ od Przełomu Czerwonej Wieży w miejscowości Turnu Rosu. Grupa osiągnęła najwyższe kulminacje tych gór przechodząc przez szczyt Peleaga 2 509 m w Retezacie, Paringul Mare w Lotru, biwakując w ośmiu przypadkach powyżej wysokości 1850 m n.p.m.
Ze względu na brak miejscowości i schronisk na trasie grupa nosiła dużo żywności zaopatrując się w nią pierwszego, siódmego i trzynastego dnia wędrówki.
Grupa była zaopatrzona w następujący sprzęt obozowy: trzy namioty dwuosobowe typu Motyl, dwa naczynia 7-mio litrowe, śpiwory, 1 siekierę, 4 maszynki benzynowe typu "Juvel" oraz inny drobny sprzęt turystyczny.
Posiłki w większości (9 dni) były przygotowywane na maszynkach benzynowych, ze względu na wędrówkę powyżej górnych granic lasu.
3-5. 07. 1973 r.
Spotkanie się uczestników miało miejsce 3. 07. 1973 r. o godz. 17.00 na dworcu PKP w Katowicach.
O godz. 23.00 wyjazd z Katowic do Budapesztu (9.12), gdzie dołączył kol. A. Darliński.
O godz. 15.20 dnia 4.07.1973 r. wyjazd z Budapesztu do Arad Shad (godz. 23.00) z przesiadką w Timisoarze i Caransebes do Baile Herculane. Z dworca kolejowego przejazd do centrum uzdrowiska autobusem - 5 km (godz. 11.00) dnia 5. 07. 1973 r.
Dworzec kolejowy w Baile Herculane. 16 sierpnia 2014 r.
Biwak założono przy zbiegu potoku Sana Padinei z doliną Cernei koło górnej rzeki Cernei od centrum miasteczka.
[w tym zdaniu relacji jej autor zapewne zgubił część zdania, przez co staje się ono w swej drugiej części niezbyt zrozumiale - dop. KJ].
Baile Herculane - słynna miejscowość uzdrowiskowa położona w dolinie Cernei w otoczeniu wapiennych Gór Cernei i Mehedinti znana już w czasach rzymskich pod nazwą Thermae Herculi bazująca na źródłach gorących wodach mineralnych.
Centrum uzdrowiska w Baile Herculane. Sierpień 2001 r.
6. 07. 1973 r. Piątek
Baile Herculane - PL Lulsumi
Do poniedziałku uzupełnienie zakupów żywnościowych na 6 dni wędrówki, pakowanie sprzętu i żywności w plecaki.
Po przeczekaniu na tarasie leśniczówki dłuższej chwili - godz. 14.00 okazyjną ciężarówką wyjechaliśmy w górę doliny Cernei. Samochodem dojechaliśmy do miejscowości Cerna Sat oddalonej 15 km od Baile Herculane drogą szutrową biegnącą wąskim dnem doliny Cernei.
Na drodze w dolinie Cernei. 20 sierpnia 2014 r.
Dolinę Cernei na tym odcinku otaczają strome wapienne zbocza gór Cernei . Od 100 m za Cerna Sat dolina zwęża swą szerokość w wąwozie Corcaia, będącym jedną z miejscowych osobliwości przyrodniczych.
Po przejściu grzbieciku Naiba, przez który rzeka Cernei przecina się wąwozem weszliśmy między góry Godeanu a Vilcan zbudowane ze skał krystalicznych.
Około 17.00 doszliśmy do Cantonul Lunca Larga, niewielkiej osady leśników i górników. Po 2 godzinach marszu dalej w górę doliny Cernei za grzbietem Balmoşului doszliśmy do zbiegu potoku Piriului z rzeką Cernei, gdzie u stóp grzbietu Bulzului założyliśmy biwak.
7. 07. 1973 r. Sobota
Dolina Cernei - Piatra Scarisoareri 2244 m.
Wyjście o godz. 9.30 w górę grzbietu Bulzului w większości bez jakiejkolwiek ścieżki.
Po trzech godzinach marszu w okolicy szczytu 1297 m doszliśmy do szlaku (czerwony krzyż) idącego z doliny Cernei odnogą wschodnią tego grzbietu. Spotkaliśmy po drodze trzy stiny (bacówki), przy ostatniej stinie din Bulz zatrzymaliśmy się na dłuższy odpoczynek. Od tego miejsca powyżej 1800 m n.p.m. szliśmy już bezleśnym grzbietem Bulzului aż do grzbietu głównego Gór Godeanu w okolicy szczytu Piatra Scarisoarei 2244 m.
Okolice szczytu Piatra Scarisoarei (2444 m n.p.m.) w górach Godeanu przed burzą. 23 sierpnia 2014 r.
Po drodze minęliśmy bardzo ciekawą grupę skał Bisericile din Bulz. Około 100 m poniżej głównego grzbietu u stóp dużego płatu śniegu założyliśmy o godz. 19.30 biwak.
Wędrówka tego dnia była bardzo męcząca (8 godz. marszu) ze względu na dużą różnicę wysokości 1400 m i bardzo duże obciążenie.
W nocy przeszła dość silna burza.
Góry Godeanu po burzy. Rejon szczytu Vf. Scǎrişoara. 24 sierpnia 2014 r.
8. 07. 1973 r. Niedziela
Piatra Scarisoarei 2244 m npm - przeł. Curmatura Soarbele
Z miejsca biwaku godzina 9.00 wyjście na grzbiet Gór Godeanu będących w tym miejscu szeroką płaską wierzchowiną.
Krajobraz Gór Godeanu w rejonie szczytu Micusa (2162 m n.p.m.). 24 sierpnia 2014 r.
Trasa naszej wędrówki szła głównym grzbietem w kierunku północno wschodnim. Trawersując od północy szczyty Micusa 2175 m npm., M. Stina Mare idąc dalej przez wierzchowinę szczytu Galbena 2194 m npm, Paltina 2154 m npm, szczyt Scurtul 2149 npm do przełęczy Curmatura Soarbele będącej działem między krystalicznymi Górami Godeanu a wapiennym pasmem Piule 2080 m.
Długo poszukiwaliśmy miejsca biwaku w okolicy tej przełęczy, ze względu na brak wody. Znaleźliśmy (godz. 19.00) w żlebiku schodzącym z Paltiny w kierunku doliny Soarbele. Trasa wędrówki tego dnia stosunkowo łatwa prawie w całości jednym grzbietem z niewielkimi tylko podejściami (7 godzin marszu).
Biwak nad stromym zboczem doliny Soarbele na niewielkiej półce z szeroką panoramą pasma Piule i Vilcan.
Widok na grzbiet Oslea (1946 m n.p.m.) - zaliczany przez niektórych geografów do gór Vîlcan - z miejsca domniemanego biwaku grupy w 1973 r. 24 sierpnia 2014 r.
9. 07. 1973 r. Poniedziałek
Curmtura Soarbele - Lac Bucura 2050 m npm.
Wyjście z biwaku o godzinie 9.30.
Rego dnia ze względu na chorobę Kol Andrzej Barliński z Kol. Marią Nowacką zmuszony został do zejścia z gór i przez dolinę Soarbele doszedł do Cimpu lui Neag skąd samochodem dojechał do Petrosani.
Spotkanie na szlaku. Północny trawers góry Dragsanu (2076 m n.p.m.). Na ostatnim planie szczyt Custura (2457 m n.p.m.). Lato 1979 r. fot. Witek "UFO" H.
Od przełęczy Curmatura Soarbele przez kilka godzin znajdowaliśmy się w wapiennym paśmie Piule przechodząc z okolicy sczytu Stanuletii Mari 2032 m, Lui Lorgoren 1992 m npm. i Albele 2013 m. Za szczytem Albele po przejściu doliny Izvorul za Bolborosi weszliśmy na grzbiet Dragsanu zbudowany ze skał krystalicznych. Szliśmy północnym stokiem tego grzbietu trawersując szczyt Dragsanul 2080 m, Buta 1971 m i schodząc z niego z przełęczy Plaiul Mic do doliny Lapusnicul Mare.
Na przełęczy zrobiliśmy posiłek i dłuższy odpoczynek.
Widok z rejonu Przełęczy Plaiul Mic w kierunku północnym - m.in. na Peleagą (2509 m n.p.m.) - najwyższy szczyt Retezatu. 25 sierpnia 2014 r.
Z doliny Lapusnicul mere weszliśmy w wysokogórską dolinę Bucura, kierując sie do jeziora Lac Bucura, największego jeziora polodowcowego w Retezacie.
Zrujnowana klauza w dolinie Lapuşnicul Mare. 16 sierpnia 1982 r.
Góry Retezat, w okolicy doliny Bucura, mają charakter alpejski, ale są łagodniejsze od Tatr. Rozbiliśmy namioty na wschodnim brzegu Lac Bucura około godziny 19.30, w pobliżu biwaku rumuńskiej grupy.
Na południowym brzegu jeziora Bucura. Za jeziorem przełęcz Curmatura Bucurei (2206 m n.p.m.). Lato 1979 r. fot. Witek "UFO" H.
W nocy około 4 godziny trzech uczestników naszego odcinka brało udział w poszukiwaniach zaginionego uczestnika wycieczki rumuńskiej.
Pogoda nadal była niepewna, z częstymi zachmurzeniami i mgłami, ale bez większych opadów deszczu.
10. 07. 1973 r. Wtorek
Biwak nad jeziorem Bucura
Biwak nad jeziorem Bucura - 16 sierpnia 1982 r.
Całodzienny odpoczynek bez zmiany miejsca biwaku. Wycieczki w najbliższą okolicę oraz w dolinę Lapusnicu Mare w celu zakupu sera i mleka.
Widok na jezioro Bucura (największe polodiwcowe jezioro w rumuńskich Karpatach) i sąsiadujące z nim jeziora Florica (po lewej) i Ana (po prawej) ze szczytu Slaveiu (2342 m n.p.m.). Lato 1979 r. fot. Witek "UFO" H.
11. 07. 1973 r. Środa
Lac Bucura - Dolina Barbat
Wyjście znad jeziora Bucura godzina 9.40 w kierunku najwyższego szczytu Retezatu Peleagi 2509 m przez przełęcz Curmatura Bucurei 2206 m npm. szczyt Custura Bucurei 2388 m npm. Po zrobieniu zdjęcia na Peleaga 2509 m wejście na szczyt Papusa 2500 m npm. przez przełęcz Saua Pelegii 2279 m.
widok ze szczytu Papuşa (2503 m n.p.m.) na Peleagę (2509 m n.p.m.). 15 sierpnia 1982 r.
Z Papusa Mare granicą o znacznym stopniu trudności obok szczytu Capul Vaic Fele 2408 m npm. na szczyt Lapulen skąd po zjedzeniu posiłku zeszliśmy do doliny Barbat (godz. 20.00)
Po ciemku poszliśmy trawersem grzbietu Culmea Lanatd w kierunku Cabany Balea. Biwak założyliśmy pod szczytem Lancita 2100 m (godz. 21.00), w okolicy stiny (bacówki) góralskiej. Z miejsca biwaku widać było górną część pięknej doliny Barbat z pasmem typu tatrzańskiego ograniczającym ją od południa.
12. 07. 1973 r. Czwartek
Biwak na zboczu Vf. Lancita - Petrosani
Po zaopatrzeniu się w ser u górali i zjedzeniu śniadania wyruszyliśmy około godz. 8.00 trawersem na grzbiet Grurii skąd dalej grzbietem Cleantul Cozmei i Balea do schroniska Balea (byliśmy tam o 13.00).
Po zjedzeniu w schronisku obiadu zeszliśmy z grzbietu Balea do drogi leśnej w dolinie Murgusa którą doszliśmy do doliny Barbat.
Skromna, prawosławna cerkiew w leżącej w dolinie rzeki Barbat wiosce Riu Barbat. 27 sierpnia 2014 r.
Trzema ciężarówkami zwożącymi drewno dojechaliśmy przez miejscowości Hobita i Riu Barbat do stacji kolejowej w niewielkim miasteczku Pui. Z Pui b. ciekawym szlakiem kolejowym dojechaliśmy (20 km) do Petrosani - dużego górniczego miasta, gdzie oczekiwał na nas Andrzej z Mariolą.
Centrum Petroşani. 7 sierpnia 1983 r. (fot. Piotrek N)
Po umyciu się, zjedzeniu kolacji w domu studenckim Instytutu Górnictwa rozbiliśmy o 22.00 namioty na łące poznanego przez Andrzeja górala.
13. 07. 1973 r. Piątek
Petrosani - szczyt Badea 1850 m npm.
Do godziny 12.00 dokonywaliśmy zakupów żywności na trzy dni wędrówki i pakowaliśmy plecaki.
Wyszliśmy po godz. 12.00 z Petrosani kierując się w kierunku cabany Rusu.
Podejście z cabany Rusu (to ten słabo widoczny czerwony budynek; 1168 m n.p.m.) do stacji narciarskiej I.E.F.S. pod Vârful Badea (1850 m n.p.m.). 7 sierpnia 1983 r.
Z Petrosani wyszliśmy grzbietem biegnącym południowym nad dol. rzeki Maleia przechodząc przez szczyt Chicioru 1413. Ze schroniska Rusu po zjedzeniu obiadu kierując się na wschód weszliśmy na grzbiet Badea 1850 m przechodząc wcześniej koło górnej stacji wyciągu IFC i schroniska IFC.
Rozbiliśmy namioty pod szczytem Badea.
Zwijanie w deszczu biwaku pod szczytem Vf. Badea. 9 sierpnia 1983 r.
[w tym miejscu tekst sprawozdania się kończy - brakuje opisu przejścia przez góry Parîng (Parâng) i Lotru. Znając jednak z początkowego fragmentu dokumentu miejsce zakończenia przejścia, czyli leżącą pomiędzy górami Lotru a Fogaraszami miejscowość Turnu Roşu, można w miarę dokładnie zrekonstruować przebieg kolejnych dni wędrówki. Nie będę tego w tym miejscu czynił - mam bowiem nadzieję, że wypowiedzą się już wkrótce na ten temat rzeczywiści uczestnicy przejścia]
Góry Parîng - na wschodnim skłonie Vf. Badea (ok. 1850 m n.p.m.). Sierpień 2001 r.
