Siadam na przystanku aby zjeść śniadanie. Obok kręci się grupka dzieci, które czekają na autobus szkolny. Zagaduje je jakaś babka.
- Jedziemy na Chatkę Puchatka - informuje jedna z nastolatek.
- Ooo - dziwi się babka. - A gdzie to?
Pada przybliżona lokalizacja.
- No proszę. Mieszkałam kiedyś w Wetlinie, ale o niej nie wiedziałam - kręci głową kobieta.
- Tam się idzie pięć godzin! - dodaje z powagą kolega nastolatki.
Ta krótka rozmowa jest kolejnym potwierdzeniem częstej sytuacji, że można mieszkać w górach i nie mieć o nich pojęcia.
Podczas mojej pierwszej wizyty w Bieszczadach w Baligrodzie wizytowałem spelunkę, ale teraz oczywiście nic takiego już nie działa. Skoro nie można się nawodnić, a zresztą pora jeszcze wczesna (jest ósma rano), to chociaż pozwiedzam. Postanawiam sprawdzić czy coś się zmieniło na miejscowym cmentarzu żydowskim. No i nic się nie zmieniło: nadal trzeba się wspinać po śliskiej ścieżce i łazić w głębokiej trawie. Przy okazji, lustrując znaki, dowiedziałem się, że "cmentarz żydowski" to nie to samo co "kirkut", bowiem ewidentnie prowadzą do nich inne drogi.
Chmury wiszą nisko, ale na szczęście mżawka chwilowo ustała.
Przed wojną Baligród był wsią żydowsko - polsko - ukraińską (ewentualnie bojkowską). Taka mieszanka nie mogła skończyć się dobrze. Żydów wymordowali Niemcy zarówno tu, jak i w innych miejscach. Ukraińcy spod szyldu UPA zabijali Polaków. A po wojnie Polacy deportowali Ukraińców najpierw na Ukrainę, a potem na zachód. W efekcie Baligród ma dziś trzykrotnie mniej mieszkańców niż kiedyś. Po Żydach został cmentarz, synagogę rozebrano za komuny. O Ukraińcach przypomina murowana cerkiew - odnowiona, ale chyba bez regularnych nabożeństw. W przeciwieństwie do Beskidu Niskiego w Bieszczady powrotów z wygnania było bardzo mało.
Idę nad Hoczewkę zobaczyć ruiny mostu. Nie umiałem znaleźć o nim żadnych informacji, ale podejrzewam, że uległ zniszczeniu w czasie wojny, a potem zmieniono przebieg niektórych dróg. Ze starej zabudowy przetrwało do dziś trochę starych domów, ale większość stoi opuszczona.
Opuszczam centrum kierując się na południe ulicą Bieszczadzką. Znowu pojawia się Hoczewka, a z boku kapliczka Królowej Nieba. Według tablicy informacyjnej postawiono ją w 1918 roku jako upamiętnienie członka rodziny zabitego w Wielkiej Wojnie. W 1944 roku w czasie tzw. "krwawej niedzieli", kiedy to banderowcy zamordowali kilkadziesiąt osób, jeden z miejscowych Polaków miał zostać cudownie ocalony właśnie przy kapliczce.
W moim przypadku żegna.
Kawałek dalej kolejny znak krwawej przeszłości - pomnik żołnierzy poległych w 1947 podczas walk z UPA. O pomnik ten toczyła się przepychanka z IPN-em, który stwierdził, iż propaguje on komunizm. Ściągnięto z niego tablice, odznaczenie Krzyża Grunwaldu i orła bez korony. Niedawno władze gminy z powrotem przymocowały tablicę z nazwiskami ofiar, choć IPN był przeciwko oraz orła, któremu dodano niepasującą do reszty koronę. To jednak miło, że nawet w tym rejonie są włodarze, którzy mają trochę oleju w głowie i ignorują idiotyczne decyzje ipeenowskich inkwizytorów.
A to już pomnik zupełnie innego typu: ktoś był tak dumny z remontu drogi, że ufundował stosowną tablicę przykręconą do kamienia.
Za zakrętu wyłania się szczyt o nazwie Dzidowa z wyciągiem narciarskim.
Na chwilę wchodzę na teren Bystrego (Бистре), kiedyś niedużej ukraińskiej wioski. Dziś działa tutaj ośrodek wypoczynkowy, do którego akurat podjeżdża autobus. Mnie jednak interesuje obiekt położony znacznie dalej.
Zamiast iść drogą, którą regularnie przewalają się ciężarówki z kamieniołomu, wybieram ścieżkę dydaktyczną wzdłuż Rabiańskiego Potoku. Cisza i spokój.
Robię sobie odpoczynek na ławeczce na skraju polany. Pomimo braku słońca jest tu pięknie!
Wioska Huczwice (Гучвиці) nie istnieje, w 1946 roku całą jej ludność wywieziono na Ukrainę. Znajdowała się ona przy drodze do Bobrowego Jeziorka, ale to jej nazwę przybrał Zakład Górniczy Huczwice, czyli wspomniany kamieniołom. Rzucam plecak w krzaki i ścieżkę geologiczną biegnę na jego skraj, aby zobaczyć odkrytą ścianę.
Ścieżka edukacyjna zmienia bieg z lewej na prawą stronę drogi, pojawiają się nowe drewniane mostki nad potokiem. W ten sposób dochodzę do dużej wiaty, takiej w sam raz na zorganizowanie imprezy z ogniskiem, bo pełno tu porąbanego drewna.
Zjawia się leśniczy, kiwamy sobie głową, on coś porządkuje, a ja lustruję mapę Nadleśnictwa Baligród, bardzo szczegółową.
Kolejne atrakcje to zamknięty mostek, punkt widokowy, z którego nic nie widać i wreszcie rezerwat "Gołoborze" z mocno zarośniętym gołoborzem.
Pamiętam, że w 2016 roku gdzieś tutaj było źródło mineralne, ale teraz spotkałem jedynie pustą obudowę z dziurą w środku. Czy to jest właśnie to miejsce czy coś innego?
Najbardziej położoną na zachód miejscowością w dolinie było Rabe (Рябі); przez pewien czas jej przysiółkiem były Huczwice. Rabe przestało istnieć w 1946 roku, akcji "Wisła" nie trzeba było w nim przeprowadzać, bo i tak nikt już tu nie mieszkał, Wojsko Polskie eksportowało ludzi za granicę. Wcześniej banderowcy zamordowali w okrutny sposób (spalenie żywcem) kilkudziesięciu swoich rodaków za pomoc Polakom. Potem spalili opuszczoną wieś, z której nie pozostało nic. No, prawie nic, jedną z nielicznych pamiątek jest kapliczka Synarewo nad rozdrożem dróg w kierunku Rabego i Huczwic. Wybudowano ją w XIX wieku nad źródełkiem, które miało leczyć choroby oczu. Pielgrzymowali do niej grekokatolicy nie tylko z polskich Bieszczadów, ale również z węgierskiej strony.
Kapliczka jest wyremontowana, a wnętrze przypomina mi nieco świątynie buddyjskie.
Rabe miało przyjemność zostać zaszczycone zmianą nazwy: 1 kwietnia 1977 roku zostało oficjalnie Karolowem. To nie był prima aprilis, ale uhonorowanie Karola Świerczewskiego. Kilka miesięcy później przemianowano ponad setkę miejscowości, tym razem nie szukając pretekstów, po prostu starano się zatrzeć ukraińskie lub rusińskie brzmienie, najwyraźniej wypędzenie mieszkańców i burzenie budynków to było za mało. Jak rzadko która akcja komunistycznych władz ta spotkała się z głośnym sprzeciwem i później prawie wszystkie oryginalne nazwy przywrócono. Również Karolów na powrót stał się Rabe, ale dwa lata później niż pozostałe wioski (w 1983 roku). Nie przeszkodziło to, aby przystanek autobusowy nazywał się "Karolów" jeszcze w obecnym stuleciu! I jak tu nie mówić, że PKS nie tkwi w poprzedniej epoce?!
Przy chatce studenckiej "Huczwice" nagle robi się ruch, stoi kilka samochodów, ale wszyscy udają się w stronę Jeziorka Bobrowego. Swoją drogą dziwna lokalizację ma chatka, tuż obok wytwórni kruszywa, które nieustannie wiruje w powietrzu.
Patrzę na drogowskazy: do bazy namiotowej są cztery kilometry oraz... godzinę i trzy kwadranse?? No bez jaj, przecież to jest niemal po płaskim! Kto tak wolno chodzi? Może leśnicy, bo to ich wykonanie? Do kapliczki Synarewo też sugerowali, że pójdę piętnaście minut, a zajęło mi pięć!
Po pół godzinie docieram do miejsca, gdzie kiedyś znajdowało się centrum wsi. Patrząc na chmury otulające pobliskie góry mam wrażenie, że jestem gdzieś w Afryce albo w Azji.
Rabiańska (Rabska?) cerkiew była drewniana i dość młoda, bo z 1926 roku. Nie ma po niej nawet podmurówki, a przynajmniej ja nie znalazłem. Zniknął również dawny cmentarz - obok pomnikowego drzewa uchował się jedynie jeden grób rodziny Michalczak, z napisami po polsku. Może dlatego go nie zniszczono.
Po kolejnej połówce godziny jestem przy bazie Rabe, a więc zajęło mi to cztery kwadranse a nie siedem! Nawet zastanawiałem się, czy tu nie nocować, ale baza będzie rozstawiana dopiero za półtora tygodnia. Dziś panuje cisza, w sumie podobnie jak rok temu, kiedy siedzieliśmy tutaj w czwórkę. Tylko bardziej pusto.
Zaglądam do domku. Bytuje tam para z Mazowsza, która przyszła z Cisnej i zamierza na bazie spać. Na zegarku nie ma jeszcze nawet południa, więc mają do wieczora kupę czasu. W środku jest zimno, mam wrażenie, że zimniej niż na dworze, gdzie termometr wskazał dwanaście stopni. Zjadam kanapkę i zmieniam spoconą koszulkę, a przy okazji zostawiam... ręcznik, którym się wycierałem.
W międzyczasie pod jedną z wiat pojawiło się dwóch facetów, a ja kręcę się przy bazowej kuchni, gdzie na ścianach umieszczone są różne przepisy, m.in. na fuczki.
Po godzinnej przerwie ruszam na przełęcz Żebrak czyli na 816 metrów nad poziom morza. Bałtyckiego, choć będąc w Galicji powinniśmy mierzyć od Adriatyku.
Według drogowskazu podejście powinno mi zająć czterdzieści pięć minut, ale skróciłem je do trzydziestu. Mija mnie rowerzysta, a w pewnym momencie zaczyna padać deszcz. Z każdym krokiem coraz mocniej, gdy zjawiam się na samej przełęczy rozlewa się porządnie. Wiata przyda się w sam raz, a jeszcze w środku znajduję... parasol!
Wraca rowerzysta, zaczyna kląć i panikować:
- Cholera, kurde, kurde, pada i co teraz? Co teraz?!
Szarpie się z komórką, ale z zasięgiem jest problem, dopiero po chwili udaje mu się złapać internet.
- Wiedziałem, wiedziałem! - woła. - Mogłem jechać do Cisnej, tam nie pada! Zbliża się coś strasznego, popatrz na te mapy pogodowe! - podsuwa mi ekran, na którym widać wielki deszczowy front nadciągający ze Słowacji. Nie powiem, żeby poprawił mi humor. - Za chwilę będzie krótka przerwa w opadach, trzeba to wykorzystać i stąd uciekać!
Wskakuje na siodełko i rusza w kierunku południowym, ale po chwili się cofa.
- Gdzie będzie lepiej, jak myślisz? - dopytuje. - Gdzie szybciej dotrę do cywilizacji?
Trudno mi coś doradzić, facet jeszcze ze trzy razy zaczyna zjeżdżać, po czym się wraca i znowu powtórka, ostatecznie jednak pedałuje na Rabe.
Deszcz rzeczywiście trochę się zmniejsza, więc nie namyślając się długo także rozpoczynam zejście i zastanawiam się, czy uda mi się zdążyć do Woli Michowej zanim przyjdzie pokazana na smartfonie wielka chmura.
Mniej więcej w połowie trasy zatrzymuję na stopa terenówkę z brodatym chłopem za kierownicą.
- Co to za chodzenie, jak się nie chce chodzić? - pyta się z ironicznym uśmiechem.
- Asfalt, takie chodzenie to nic ciekawego - próbuję się tłumaczyć.
- Nic ciekawego? - żachnął się. - Ja tu chodzę od czterdziestu lat, robię po sześćdziesiąt, osiemdziesiąt kilometrów dziennie i nigdy mi się nie nudzi!
Mogę tu tylko pogratulować kondycji albo... wyobraźni.
- Podobno idzie tu deszcz - znowu się tłumaczę. - Więc wolę szybciej znaleźć się na dole.
- Deszcz? Niee, nie będzie już dziś żadnego deszczu! - śmieje się facet.
- Oglądałem aktualne mapy pogodowe, nadciąga z południa.
- Ach te uzależnienie od techniki! Bzdura, nic złego się już dziś nie zdarzy, nie ma mowy! To nie Floryda, tu wszystko jest przewidywalne!
Poczułem się jak skarcony dzieciak, więc wolałem już dłużej nie drążyć tematu. Tymczasem kierowca gadał dalej: że za dużo nowinek w górach, że stara Chatka Puchatka miała klimat, że mieszka w Woli Michowej i dziś rano miał wizytę niedźwiedzia w ogródku. Bezgłośną, tylko szczekanie psów mu dało znać o przechadzającym się misiu.
Proszę o wysadzenie mnie przy drogowskazie na kirkut. Biję się w pierś za swoje lenistwo i za to, że uwierzyłem spanikowanemu rowerzyście, dziękuję za podwózkę i po wielkich schodach wychodzę na łąki.
Wolę Michową (Воля Мигова) założono jako wieś królewską. W XVIII wieku przez pewien czas posiadała prawa miejskie i aż do końca ostatniej wojny wyróżniała się od innych wiosek rynkiem z małomiasteczkową zabudową, co widać na załączonym zdjęciu z tablicy informacyjnej.
Nie była jakoś specjalnie ludna, liczba mieszkańców nigdy nie zbliżyła się do tysiąca. Dominowali Ukraińcy/Rusini, ale sporo żyło tu Żydów. Nie muszę chyba dodawać, że z przeszłości nie zostało pod względem architektonicznym niemal nic: domy spalono (częściowo przez UPA), zniszczono dwie synagogi i cerkiew, zniknęły nawet dawne ulice. Przetrwał położony w oddaleniu cmentarz żydowski, znajdujący się na zalesionym wzgórzu. Przez dekady zapomniany, z utrudnionym dostępem. Teraz prowadzi do niego ścieżka, wycięto część krzaków. Umieszczono również pomnik upamiętniający masowy mord z lipca 1942 roku, kiedy to zabito na cmentarzu stu pięćdziesięciu Żydów z Woli i okolicy.
Schodzę do Wielkiej Pętli Bieszczadzkiej, gdzie jeszcze kilka lat temu sprzedawano nalewki, ale coś nie wyszło i dzisiaj sklep stoi pusty.
Zaglądam na pobliski przejazd wąskotorówki. Zabawnie wygląda tablica unijna głosząca, że oto dokonano remontu torowiska, podczas gdy ginie ono w trawie. Zresztą po remoncie pociągi jeździły do Smolnika tylko przez kilka lat, potem skrócono kursy do Balnicy, więc właściwie pieniądze wyrzucono w błoto. Ale to bogaty kraj...
Ledwo usiadłem pod sklepem, a znowu zaczęło padać. Czyli jednak technika nie kłamała, za to pan z terenówki minął się ze swoją teorią. Schowany pod dachem piję piwo i przez ponad godzinę gapię się na mokry świat. Całkiem przyjemnie.
Ponownie deszcz się kończy, więc wychodzę na asfalt i próbuję złapać stopa. Zatrzymuje się pierwsze auto, na rzeszowskich blachach. Kierowca pracuje w Krośnie, też lubi Bieszczady, ale zwiedza je "zza okien". Po chwili wysadza mnie przy skrzyżowaniu, skąd już tylko kawałek do...
...Nowego Łupkowa. Nigdy nie wchodziłem do niego od tej strony.
W Łupkowie mieli kiedyś bar, ale już nie działa, zdaje się, że zniszczył go pożar. Jego rolę przejął jedyny sklep, więc moszczę się w drewnianej wiacie. Wkrótce zjawiają się miejscowi. Kilka osób, jest nawet mój imiennik. Jedni się pokazują na chwilę, inni na dłużej. Szybko się polubiliśmy rozmawiając na dziesiątki tematów. Chłopaki w większości są drwalami, co nie dziwi w tych rejonach. Narzekają na swoich szefów, na brak roboty nie. Przez dłuższy czas przewija się temat pewnego księdza z okolicy, który ma być niezłym gnojem. Dzieci nie molestuje, ale strasznie łasy na pieniądze i ma w sobie dużo genów z tyrana. Sakramentów nie daje pod byle pretekstem, na pogrzebie regularnie wytyka rodzinie, że żałobnik rzadko chodził do kościoła. Starsze kobiety potrafi opieprzyć, że dawno ich nie widział w spowiedzi. Zupełnie jakbym słyszał opowieść o czasach, kiedy to rzeczywiście kościół trząsł całą wsią, ale w wielu miejscach zostało tak do dziś. Młodsi zmieniają parafie albo w ogóle przestają odwiedzać świątynie, starsi milczą i uginają kark przed proboszczem.
Tymczasem znowu zaczęło padać, tym razem mocna ulewa. Zmniejsza się i zwiększa, ale teoria brodatego kierowcy z Woli zupełnie upadła: smartfon rowerzysty miał rację, front deszczowy ze Słowacji w końcu nadciągnął!
- Chyba nie prędko ruszysz, więc skoczę ci po piwo - oferuje się jeden z lokalsów, a mnie trudno w takiej sytuacji odmówić.
Z innej tematyki dowiedziałem się, że w Łupkowie pojawiły się drezyny i w ogóle zaczyna się coś dziać w kwesti kolejnictwa. Ponoć są poważne plany na przywrócenie kursów wąskotorówki. To byłoby coś!
- Ruszą już od lipca! - przekonują łupkowianie, ale ja dopytuję się którego roku. Przecież torowisko od Balnicy jest całe zarośnięte i pewnie w fatalnym stanie.
- Tak, kupa z tym będzie roboty - kiwają głowami. - Ale uda się, pociągi wrócą, przyjadą turyści!
Rozmowa miała miejsce w czerwcu, piszę o tym w lipcu, oczywiście wąskotorówka nadal jeździ jedynie do Balnicy, lecz może rzeczywiście w przyszłości coś się w tej kwestii zacznie zmieniać? Pojawił się nowy gracz na rynku, ten, co uruchomił drezyny na których można pojeździć w Nowym Łupkowie, podobno dogaduje się z innymi i wspólnymi siłami będą działać. Oby!
Deszcz, z mniejszym lub większym natężeniem, nie odpuszczał przez cztery godziny! Zostałem na końcu z moim imiennikiem, proponował, że rano może mnie zabrać samochodem, ale dla mnie było to za wcześnie. Podał jeszcze numer telefonu, gdybym potrzebował jakiejś pomocy, po czym pożegnaliśmy się serdecznie i w końcu o dwudziestej ruszyłem w kierunku noclegu!
Od mojej ostatniej wizyty w 2019 roku w (Starym) Łupkowie (Лупків) trochę się pozmieniało, m.in. kopano tutaj gazociąg. Po drodze widzę infrastrukturę z nim związaną, przy cerkwisku wszystko tonie w błocie i przy okazji zaliczam wywrotkę. Potem źle skręcam, bo zamiast szlakiem polazłem szerszą drogą, która wyprowadziła mnie na pola. Wracam, odbijam prawidłowo i gdy wreszcie osiągam werandę Chatki na Końcu Świata stwierdzam, że... z torby fotograficznej wypadł mi zegarek!
Wściekły ściągam plecak i pędzę szukać zguby, ale czołówka gaśnie mi w mroku! Jak nie urok, to sraczka... Rozżalony drugi raz uderzam do chatki, chwilę rozmawiam z gospodarzami, wypijam przygotowaną dla mnie herbatę i kładę się spać. Taki fajny dzień tak durnowato się skończył!
