Pudelek
Dołączył: 08 Lip 2013
Posty: 8298
Skąd: Oberschlesien
|
 Wysłany: 2023-04-16, 14:48
|
|
|
Pora dokończyć przedostatni wpis.
Znów nie mogę powstrzymać się przed skomentowaniem tablic wjazdowych. W tej pierwszej nazw jest pięć, gdyż pojawiała się - jako druga - serbska w wersji łacińskiej, której zabrakło na drodze od strony kempingu. Widać, że drogowcy są tu tak samo konsekwentni i inteligentni jak u nas. W tej drugiej nie ma za to odmiany rumuńskiej, ale - o ile dobrze pamiętam - kilka lat temu była tylko po serbsku, wiec wszystkie są nowe.
Crvena Crkva (Црвена Црква, Vöröstemplom, Červený Kostel, Rothkirchen) to średniej wielkości wioska, nijak mająca się do swojej większej "białej" siostry, choć ponoć jest od niej starsza. Zawsze była to zamieszkała głównie przez Serbów, istnieje więc tu tylko jedna cerkiew - z 1912 roku i faktycznie sporo na niej koloru czerwonego.
Drogowskaz wskazuje trasę do niewielkiej wioseczki, zasiedlonej głównie przez Czechów - jedynej takiej w Wojwodinie i w całej Serbii. To przez Češko Selo czeski jest jednym z języków urzędowych w gminie i to również jedyny taki przypadek - są jednak liczne gminy z urzędowym słowackim. Czeska osada była w jednym z planów na rowerową wycieczkę, ale odpuściłem, bo wymagałoby to zbyt długiej trasy - zostawiam ją na następny raz.
Skręcam w lewo i przecinam Vračev Gaj, do którego jeszcze wrócę. Co jakiś czas mijam znaki międzynarodowej trasy rowerowej biegnącej - w przybliżeniu - wzdłuż Dunaju (Donauradweg).
Na obrzeżach niszczeje opuszczona stacja benzynowa. Kurczę, napiłbym się przy niej zimnego piwa, bo mimo, że niebo jest zachmurzone, to temperatura zrobiła się mocno dokuczliwa. Kilka kilometrów dalej wśród zbóż dostrzegam zabudowę samotnego gospodarstwa, z którego dochodzi ujadanie psów.
Choć Wojwodina przeważnie jest płaska, to czasem zdarzy się jakiś podjazd i wtedy momentalnie czuję, że mam dość.
Przede mną kanał D. T. D., czyli Dunaj - Cisa - Dunaj (Dunav - Tisa - Dunav). Stara droga wodna, której budowę rozpoczęto jeszcze za rządów Franciszka II/I, kończono za Franciszka Józefa, a modernizowano za Tito.
Długość wszystkich przekopanych odcinków wynosi prawie tysiąc kilometrów.
Pięć kilometrów dzielących mnie od Dunaju przejadę po wałach przeciwpowodziowych, tak jak nakazuje trasa rowerowa. Po kanale ciągle coś pływa, na wałach pasą się krowy i... kruki. Niektórzy używają go także jako działki wypoczynkowej.
Wreszcie pojawiają się nieliczne zabudowania Starej Palanki (Стара Паланка). Administracyjnie to część Banatskiej Palanki (Банатска Паланка, Palánk) i służy głównie jako przystań promowa podczas przeprawy przez Dunaj. Wielką rzekę widać w tle, gdy zaczyna skręcać na południe i tworzyć granicę z Rumunią, natomiast bliżej mnie cumują dziesiątki łódek, przeważnie niebieskich.
Spoglądam na zegarek i stwierdzam, że na razie dość pedałowania! Zachodzę do knajpy nad samą wodą i zamawiam zimne piwo. Siedzę, chłonę chwilę, przysłuchuję się rozmowom nielicznych klientów i obserwuję przepływające łódki. Jest pięknie! Wkrótce dołącza do mnie młody rudy kotek, który z niespożytą energią atakuje plecak i kończyny  .
- Kota możesz zabrać za darmo - mruga mi kelner, gdy płacę rachunek. Przyznaję, przez chwilę mnie korciła ta myśl.
Wskakuję na rower i prę wzdłuż Dunaju, lecz tylko na chwilę.
Wyblakła tablica ze ogólnosłowiańskimi barwami informuje do kogo należy ten brzeg - pomyłki zapewne zdarzają się często, gdyż kawałek dalej do Dunaju wpływa rzeka Nera (Нера), która w przybliżeniu będzie stanowić granicę serbsko-rumuńską przez kolejne kilkanaście kilometrów.
Piszę w "przybliżeniu", gdyż i na mapie i w terenie widać, że czasem rumuńskie terytorium wchodzi na serbską stronę i wtedy granica zamiast biec rzeką, to wytyczona jest lądem. To efekt zmian koryta Nery - w przeszłości musiała mieć trochę inny przebieg i granica nadal się do niego stosuje. Być może to także efekt budowy ogromnej zapory na Dunaju (Żelazne Wrota), przez co zmienił on mocno swoje oblicze na niektórych odcinkach. Dodatkowo przeczytałem, że cała obecna delta Nery ukształtowała się dopiero po ukończeniu Żelaznych Wrót - z jednej strony powstało miejsce schronienia ptactwa, a z drugiej spływają tu śmieci z górnego biegu Dunaju i powodują katastrofę ekologiczną. Na szczęście z mojej perspektywy tego nie widać - mijam niskie słupki graniczne umieszczone na umocnionej skarpie. Dostrzegam na nich datę "1980", a więc musiano je położyć właśnie wtedy.
Opuszczona (chyba) wieża strażnicza. Nie zauważam, że mam brudny obiektyw, więc wiele zdjęć posiada tłustą plamę!
A tu słupek sterczy po lewej stronie ścieżki. Czy to oznacza, że jestem już w Rumunii?
Ciężko stwierdzić. Słupki umieszczono rzadziej niż na np. na granicy Polski z Czechami i Słowacją. Nie mają narysowanego dokładnego przebiegu, a ten na mapach trochę się różni między sobą: według google Rumunia "wchodzi" na serbski brzeg czterokrotnie i na odległość nawet kilkuset metrów, co najmniej raz zahacza również o moją ścieżkę. Według openstreet.map i mapy.cz to tylko dwa "wejścia", na dodatek niewielkie i do ścieżki się nie zbliżają. Osobiście wybieram opcję googlowską, bo nawet na własne oczy widzę, jak białe słupki są wśród traw, uzupełniają je czasem zapory przeciwczołgowe ("zęby smoka"), zatem lasek po prawej ewidentnie musi być już rumuński. W każdym razie nie ryzykuję przechodzenia na drugą stronę.
Rumuńskich słupków nie widać. Ciekawe jak jest na drugim brzegu, gdzie również Serbia ma swoje enklawy nadrzeczne? Podobna sytuacja, tyle, że na znacznie większą skalę, występuje na granicy serbsko-chorwackiej i tam jest przyczyną nierozwiązanego problemu międzynarodowego, a tutaj chyba nikomu to nie przeszkadza.
Gdzieś tutaj biegła wspomniana linia kolejowa, pierwsza w dzisiejszej Serbii - kierowała się na południe, przekraczała mostem Nerę i wpadała w dzisiejszą Rumunię. Zamknięto ją w 1952 roku i nie pozostał po niej prawie żaden ślad - prawie, bo ta część drogi to prawdopodobnie dawny kolejowy nasyp, może coś wspólnego ma z nią niewielki napotkany schron.
Z racji zakrzaczenia niewiele widziałem rumuńskiej ziemi, więc dorzucam obrazek z innego miejsca - zza drzew przebija się cerkiew w Câmpia (serb. Lugovet, Луговет, węg. Néramező, niem. Langenfeld).
Żeby było zabawnie, w tej rumuńskiej miejscowości przeważają... Serbowie  . Granicę w Banacie (wschodnia część Wojwodiny to zachodni Banat ) ciężko było wyznaczyć, bo ludność była pomieszana. W okresie międzywojennym Jugosławia i Rumunia wymieniły się szeregiem miejscowości, ale w tym rejonie co najmniej kilka wiosek serbskojęzycznych pozostało pod władzą Bukaresztu.
Wracam, jak już zapowiedziałem, do Vračev Gaju (Врачев Гај, Varázsliget). Tablice, podobnie jak kilka innych w okolicy, ozdobili lokalni genetyczni patrioci. Zdaje się, że chcieli zamazać także dolną nazwę, ale zorientowali się, że to po serbsku .
Podobnie jak w przypadku Crvenej Crkvi także i tu zawsze mieszkali przede wszystkim Serbowie, nie było więc potrzeby wznosić kilku świątyń. Wystarczyła jedna cerkiew - wybudowano ją w 1854 roku, poprzednia spłonęła w czasie powstania węgierskiego. Według węgierskiej Wikipedii spalili ją sami Serbowie, uciekający przed madziarskim wojskiem (Serbowie wspomagali wówczas Habsburgów).
Przy głównej ulicy stoi dużo wiekowych domów, niestety - wiele z nich przedstawia dość smutny obraz, aczkolwiek nawet te mocno rozsypujące się są przeważnie zasiedlone.
Nie lepszy stan przedstawia pomalowana na zielono filia urzędu miejskiego - choć tablice w czterech językach nadal wiszą na ścianie, to raczej od dawna nie przyjmują obywateli. Na trawniku oglądam popiersie lokalnego komunistycznego bohatera.
Największym rozczarowaniem jest brak knajpy! Jedną zamknięto już dawno, w drugiej trwa remont. Skandal! Nie mając wyboru kupuję piwo w sklepie i siadam na ławeczce - w cieniu, bo akurat słońce zaczęło mocno przygrzewać.
Na sam koniec zaglądam jeszcze w Beli Cerkvi na teren albo dawnego poligonu albo zakładów przemysłowych, a może jednego i drugiego w różnych okresach. Wśród krzaków znalazłem kilka betonowych konstrukcji niewiadomego przeznaczenia.
I tym samym moja wycieczka rowerowa dobiegła końca. W ogóle jestem bardzo zadowolony z wizyty w Beli Cerkvi, bo udało się połączyć odpoczynek ze zwiedzaniem, ale mam już plan na kolejne rajdy po okolicy.
Po dwóch nocach przyszedł czas na opuszczenie kempingu - udajemy się do Węgier, więc trzeba przejechać przez sporą część Wojwodiny. Ja najchętniej przeznaczyłbym na taką podróż cały dzień albo i dwa, bo wszędzie znajdę coś ciekawego, lecz nie ma tak dobrze. Musi wystarczyć kilka godzin. Mimo to aparat czuwa - na zdjęciu poniżej opuszczony przejazd kolejowy na północ od miasta.
Przecinam wiele miejscowości, głównie wiosek, choć zazwyczaj dość rozległych. Na poboczach czai się sporo policji, ale niewiele rzadziej pojawiają się traktory, których kierowcy z zapałem koszą... no właśnie nie wiem co, bo na poboczach prawie nie ma trawy.
W Sečanj (Сечањ, Torontálszécsány) spotykam kolejną instragramową nazwę miejscowości. Równoważy ją kapliczka.
Znowu nie udało mi się zwiedzić Zrenjanina (Зрењанин, Nagybecskerek), trzeciego największego miasta Wojwodiny, a pierwszego pod tym względem w serbskim Banacie. Robimy tu tylko ostatnie zakupy.
Tereny za Zrenjaninem to dla mnie terra incognita, bo zawsze jeździłem w innym kierunku. Musze je kiedyś spenetrować dokładniej, a nie tylko na przypadkowego chybcika.
Pomnik wojenny w Melenci (Меленци; Melence). A za wioską opuszczony młyn, ponoć jeden z dwóch ostatnich w Banacie.
Zaangażowana bryła w Bašaid (Башаид, Basahíd). Facet ubrany jest w pelerynę niczym Superman. Chyba nieprzypadkowo ustawiono go naprzeciwko cerkwi.
Pomników nigdy dość, więc tym razem Iđoš (Иђош; Tiszahegyes). Czyżby walczyli snopami zboża?
Znaleźliśmy się w północno-wschodniej części Wojwodiny. Tutaj węgierska mniejszość często staje się większością. Jednocześnie to region biedniejszy nawet niż okolice Beli Cerkvi, co widać w miejscowościach, a także w pozostałościach po nieistniejącym przemyśle.
Čoka (Чока, Csóka) jest pierwszym miastem z węgierską większością. Na głównym skrzyżowaniu skręcam źle i dzięki temu mogę zobaczyć opuszczony pałac. Pierwotnie należał do żydowskiej rodziny Lederer, a niby w czasie II wojny światowej do Goeringa.
Novi Kneževac (Нови Кнежевац, Törökkanizsa, Neu-Kanischa) - ostatnie miasto przed granicą.
Spalone słońcem tereny przypominają pusztę.
Trzy końcowe serbskie wioski, wciśnięte pomiędzy granice Rumunii i Węgier, wyglądają najgorzej - to Banatsko Aranđelovo (Банатско Аранђелово, Oroszlámos), Majdan (Мајдан, Magyarmajdány) i Rabe (Рабе, Rábé). Dwie ostatnie zaludniają niemal wyłącznie Węgrzy, lecz nie o to chodzi - część zabudowy przypomina przejście frontu! Domy są opuszczone, sypiące się, a nawet całkowicie zniszczone!
Rabe - taka sympatyczna nazwa, ale może coś jest na rzeczy? Przecież bieszczadzkie Rabe też zniszczono i też opuszczono!
Główny powód takiego spustoszenia to położenie - osady to rzeczywiście serbski koniec świata, przez ponad wiek były odcięte od sąsiadów, a często od rodzin, odgrodzonych granicą nie do przebycia, choć często oddalone jedynie o kilka kilometrów. Dodatkowo główny ośrodek tego regionu stanowił Segedyn, który pozostał na Węgrzech. Po serbskiej stronie nie ma żadnego tak dużego miasta, a co za tym idzie odpowiedniej pracy czy szkół. Dopiero w 2019 roku w Rabe otwarto przejście graniczne z Madziarami, kończąc stulecie izolacji... a potem przyszła pandemia i na jakiś czas znowu ich zamknęła!
Życie tu nieciekawe również z racji takich obrazków:
Pomiędzy wioskami przechadzają się grupki ludzi o ciemniejszej karnacji ciągnące na północ, a przy opuszczonym gospodarstwie rozłożył się cały obóz z co najmniej setką osób. Sami mężczyźni, niemal sami młodzi. Ani chybi inżynierowie.
Nie wiem czy Serbowie nadal usłużnie podwożą migrantów pod granice unijne, ale na horyzoncie czeka na już nich słynny orbanowski płot, który w ten symboliczny sposób kończy i moją przygodę z Wojwodiną.
 |
_________________
Staliśmy nad przepaścią, ale zrobiliśmy wielki krok naprzód! |
|
Pudelek
Dołączył: 08 Lip 2013
Posty: 8298
Skąd: Oberschlesien
|
| Wysłany: 2023-04-27, 11:51
|
|
|
Przejście graniczne Kübekháza - Rabe jest najmłodszym na granicy węgiersko-serbskiej; otwarto je jesienią 2019 roku. Jest jednocześnie położonym najbardziej na wschód. Bardziej na wschód już się nie da, bowiem tuż obok budek granicznych znajduje się trójstyk Węgier, Serbii i Rumunii - tak zwany Triplex Confinium.
Biały obelisk z trzema ścianami leży niemal dokładnie w miejscu przecięcia granic. Na pierwszym zdjęciu jest strona węgierska, na drugim serbska. Zabrakło mi strony rumuńskiej, bo pogranicznicy już machali, aby do nich podjechać.
Pod herbami znajduje się data "4 VI 1920" - moment podpisania traktatu w Trianon, największej traumy w dziejach węgierskiej historii ostatnich stuleci. Ale to nie oznacza, że trójstyk powstał w tym miejscu właśnie wtedy; dokładna delimitacja zajęła trochę czasu. Dodatkowo granica jugosłowiańsko - rumuńska została ostatecznie wyznaczona dopiero w 1924 roku, przez te kilka lat dwie najbliższe miejscowości, leżące dziś w Rumunii, należały do Jugosławii, a więc wówczas trójstyk był jeszcze bardziej na wschód.
Inna ciekawa sprawa, że najpierw doprowadzono do niego drogę od strony Rumunii i przez pewien czas dojazd był możliwy tylko od tamtej strony. Potem dogadały się ze sobą Węgrzy i Serbowie otwierając przejście, natomiast z Rumunią przekroczyć granicy nadal nie można, mimo, że była tu "pierwsza". To byłoby coś, przejście pomiędzy trzema państwami naraz, chyba jedyne takie na świecie. Rumuni mogą sobie przyjechać od siebie, zrobić zdjęcie i wrócić. Rumuńskie słupki są doskonale widoczne kilkanaście metrów od okna samochodu, w tle majaczy również znak rumuńskiej ślepej drogi.
Tymczasem odprawa w stronę Węgier trwa zaskakująco sprawnie, biorąc pod uwagę tradycyjne korki na granicy oraz długie czasy oczekiwania w innych miejscach. Serbowie ledwie sprawdzają dokumenty, Madziar tradycyjnie zagląda do bagażnika - kilka minut i jazda dalej! Od węgierskiej strony kolejka znacznie dłuższa, ale to chyba i tak najszybsza opcja przekroczenia granicy. Jakiś ciemny facet na wiedeńskich rejestracjach jest bardzo dokładnie sprawdzany, aż podjechał stolik do wyciągania bagażu.
Zza pól wystają wieże świątyń rumuńskiego Baba Veche (w czasach serbskich Стара Беба, po węgiersku Óbéb, po niemiecku Altbeba). Mimo, że wioskę wymieniły ze sobą Jugosławia i Rumunia, to Serbowie tam praktycznie nie mieszkali, osada była zaludniona przez Rumunów i Węgrów, a w mniejszym stopniu przez Niemców. Ten podział utrzymał się do dzisiaj, tylko w innych proporcjach.
Choć jedziemy już kawałek węgierską drogą, to do granicy cały czas blisko - gdyby odbić w polną szosę, to znowu po dwustu pięćdziesięciu metrach mielibyśmy słupki graniczne. Z kolei skręcając na skrzyżowaniu w lewo ponownie znaleźlibyśmy się na przejściu granicznym, ale już innym.
Jeżeli kogoś interesuje historia Austro-Węgier albo regionów europejskich, to rzucam taką ciekawostkę, że oto znaleźliśmy się w węgierskim Banacie. Banat, duża i wielonarodowościowa kraina, została po upadku Habsburgów wyrwana spod władzy Budapesztu. Większa część znalazła się w Rumunii, mniejsza w Jugosławii, a Węgrom zostawiono niewielki skrawek, zaledwie około trzystu kilometrów kwadratowych. To jedynie siedem wiosek oraz południowe dzielnice Segedyna. Jedną z nich jest Kübekháza. Założono ją w połowie XIX wieku jako osadę plantatorów tytoniu.
Co piąty z mieszkańców był Niemcem, więc stąd nazwa Kübeckhausen, nawiązująca do Karla Friedricha von Kübecka, ważnego austriackiego polityka. Von Kübeck najprawdopodobniej nigdy tu nie był, a Niemców została dziś garstka, lecz tradycja zobowiązuje.
Na zadrzewionym skwerze pomnik Petőfiego upamiętnia stulecie powstania węgierskiego. I znów ciekawostka historyczna - posiada tradycyjny herb węgierski, mimo, że wystawiony został przez komunistów. Gdyby rocznica wypadała rok później (w 1949) to znalazłoby się tu inne, socrealistyczne godło.
Po chwili jesteśmy na rogatkach Segedyna (Szeged), trzeciego największego miasta Węgier. Ponieważ godzina jest młoda, a ostatni raz tu byłem dziesięć lat temu, to postanawiam zrobić godzinną przerwę. I od razu widać, że nastąpiła jakaś zmiana, bo ulice są jakby czystsze i bardziej zadbane niż przez ostatnie dwa tygodnie wojaży.
Zabudowa starówki Segedyna pochodzi głównie z przełomu XIX i XX wieku - miasto zostało wtedy odbudowane po katastrofalnej powodzi. Po rozbiorze Węgier w Trianon do Segedyna przeniosła się siedziba biskupstwa a także uniwersytet z Klużu (Kolozsvár, rum. Cluj).
Piękny, secesyjny Reök - palota.
Największą świątynią miasta, a czwartą w kraju, jest katedra, zwana popularnie "Kościołem Wotywnym" (Fogadalmi templom). Ma tak wielkie gabaryty, że ujęcie jej na jednym zdjęciu było niemożliwe, stąd panorama z trzech fotek.
Budowla jest realizacją przyrzeczenia mieszkańców Szegedu, złożonego po wielkiej powodzi z 1879 roku. Zastanawiam się, co takie przyrzeczenie miało dać, skoro wody Cisy potężnie zniszczyły miasto? Prace rozpoczęto rok przed wybuchem Wielkiej Wojny, a dokończono dopiero w 1930. I nie dość, że bryła potężna, to jeszcze miejsca mało, bo plac przykościelny zajęły trybuny i scena. Szykują wiec poparcia dla operacji specjalnej.
Wnętrza są ładne, choć oczywiście widać, że to nie kilkuwiekowe zabytki. Kolorowe mozaiki zawsze jednak robią wrażenie.
Witraż z herbami Wielkich Węgier. Na górze dwa tradycyjne symbole Madziarów (pasy Arpadów i krzyż lotaryński), a następnie kolejno w lewo: Slawonii, Siedmiogrodu, Andegawenów (?), Dalmacji, Chorwacji i chyba Hunyadych. W środku herb miejski.
Wokół katedry stoi kilka ciekawych obiektów. Jeden z nich to serbska cerkiew prawosławna św. Mikołaja. Serbowie masowo emigrowali na tereny Węgier w czasie kolejnych podbojów tureckich.
Arkady z dziesiątkami rzeźb przedstawiających różne ważne postacie.
Płaskorzeźba upamiętniające jednostki wojskowe z Segedyna walczące w I wojnie światowej. Nazwy miejsc bitew są znajome, to m.in. Przemysl, Drohobycz, Ciezkowice...
Wreszcie wieża Dömötör (Dömötör-torony), najstarsza konstrukcja Segedynu. To wieża wznosząca się przy dawnym kościele, poszczególne jej fragmenty notowane są na stulecia od 11-go do 13-go.
Mimo piątkowego popołudnia udaje się centrum opuścić w miarę sprawnie. Kawałek przejeżdżamy autostradą M43, a następnie M5, lecz tylko na kilkanaście kilometrów i z powrotem wracamy na boczne drogi.
Na chwilę staję w mieście powiatowym Kiskunmajsa. Przy głównym skrzyżowaniu wznosi się kościół katolicki, przed którym umieszczono drewniany pomnik Trianon.
Węgierskie miejscowości często mają swoje nazwy powiązane z nazwami regionu. Tak jest i w tym przypadku - Kiskunmajsa leży na terenie krainy Kiskunság, tak zwanej "Małej Kumanii". Kumanowie (po węgiersku Kunok) bardziej znani są w literaturze jako Połowcy - lud koczowniczy, który w średniowieczu, uciekając przed Mongołami, schronił się na Węgrzech. Resztkami ich kultury i zanikającej odrębności opiekuje się skansen w Hollókő.
Kolejne osady oddziela od siebie kilku-kilkunastu kilometrowa pusta przestrzeń lasów lub pól. Na zdjęciu pozbawiony wszelkich ozdób pomnik wojenny w Tázlár.
W Soltvadkert (ta nazwa kojarzy mi się ze Skandynawią) kościół ewangelicki leży blisko luterańskiej szkoły imienia Kossutha.
Kończąc wakacyjny urlop zawsze spędzam ostatnie dni na Węgrzech, aby się zrelaksować na basenach termalnych. W 2022 roku z powodu wojny, a właściwie madziarskiej postawy wobec niej, postanowiłem spędzić w tym kraju najmniej czasu od kilkunastu lat, również wydać najmniej pieniędzy, ale tradycję częściowo zachować. Coraz trudniej jednak znaleźć obiekt spełniający moje warunki, to znaczy zapewniający w ramach noclegu na kempingu również wstęp na baseny. Nyírbátor, mój dawny wybór, od pewnego czasu zupełnie zmienił swoją politykę, a potem tak podniósł ceny, że wizyta u nich to obecnie kompletna pomyłka. W Tiszafüred nie szanowano spokoju turystów, urządzając każdej nocy prywatną technotekę słyszalną w całym mieście, co nie spotkało się z żadną reakcją służb, a nie po to jadę gdzieś, by chodzić chronicznie niewyspany. Z kolei w Túrkeve był taki spokój, że nawet znalezienie czynnego lokalu okazało się zadaniem nie do wykonania.
Po długim studiowaniu mapy i stron internetowych mój wybór padł na miasto Kiskőrös. Liczące kilkanaście tysięcy mieszkańców, więc jak na tutejsze warunki dość spore, powiatowe. Stosunkowo blisko autostrad, ale z drugiej strony na tyle daleko od głównych szlaków i atrakcji, że spodziewałem się, iż raczej nie grozi mi zalew cudzoziemców. No i nie pomyliłem się - w kasie kompleksu termalnego musiałem dogadywać się po węgiersku .
Nie jest to wielki ośrodek. Do dyspozycji mamy niemal wyłącznie baseny zewnętrzne, ale część z nich zadaszonych.
Dwa baseny z wodą leczniczą, której temperatura dochodzi do 38 stopni.
Na kempingu jesteśmy chyba jedynym namiotem, cała reszta to kampery. Przeważnie starsi Węgrzy, więc zaniżamy mocno średnią wiekową, do tego kilku Niemców z byłego NRD. Nostalgia nie ustaje.
Miasto przypomina mi Tiszafüred, po głównych ulicach wieczorem hula wiatr. A mamy piątek.
Znaki, że za dziesięć metrów coś się może zdarzyć.
Ratusz i obowiązkowy napis z nazwą dla turystów. Pomyślałem, że pewnie ostatni podczas tego wyjazdu, lecz nie.
W Kiskőrös urodził się Sándor Petőfi, węgierski wieszcz narodowy. Opublikowany przez niego manifest uznawany jest za początek powstania węgierskiego w 1848 roku. Jak wielu bohaterów nie był on członkiem narodu, który go sławi, przynajmniej nie pod względem pochodzenia - jego rodzice byli etnicznymi Słowakami (czasem podaje się nieprawdziwe informacje, że ojciec Serbem) wyznania ewangelickiego, co zresztą było charakterystyczne dla licznych patriotów, bo katolicy sympatyzowali z Habsburgami. Słowacy, których przodkowie migrowali z Górnych Węgier, żyją tu do tej pory; w spisie powszechnym określił się tak co dziesiąty mieszkaniec miasta.
Dom rodziny poety nadal stoi w centrum i pełni rolę muzeum. Dziwnie wygląda z blokami w tle.
Kolory z fontanny urozmaicają czerń zapadającego zmierzchu.
W przeciwieństwie do Túrkeve tutaj działa kilka lokali gastronomicznych, ale w ramach ograniczenia wydatków organizuję kolację przy pomocy grilla jednorazowego, który przyjechał aż ze Śląska. Jesteśmy na tyle oddaleni od najbliższych sąsiadów, że nawet dym nie może nikomu przeszkadzać.
Towarzyszy nam dziwny dźwięk, co jakby ciche piszczenie. Po dokładnym śledztwie okazuje się, że to z zaparkowanego obok kampera. Nie ma on aktualnie gospodarzy, więc to prawdopodobnie alarm, który... cały czas po cichutku wyje, nieustannie. Dobrze, że mam stopery. Za to za płotem ciągnie się normalne gospodarstwo z menażerią oraz dwoma traktorami, więc co jakiś czas coś zaryczy albo zaterkocze. Kilka domów dalej odbywa się impreza, ale dość kulturalna.
Rano wychodzi również, że miejsce rozłożenia mojego namiotu nie było idealne - cały przód jest pięknie obsrany przez rozmaite ptaki! Będzie czyszczenie po powrocie do domu!
Na kempingu życie płynie powoli - skoro baseny termalne mamy za krzakami (bo nawet płotów brak), to nikomu się nie spieszy, aby do nich pędzić i zająć atrakcyjne miejsce. Przechadzam się po wysuszonej trawie i przyglądam detalom: przy jednym ze stanowisk stoją obok siebie kultowe pojazdy Wschodu i Zachodu. Wschodowi dzień wcześniej pomagałem dostać się przez bramę, bo - podobnie jak ja - nie umiał jej obsługiwać .
Tymczasem jedno w raju Orbana się nie zmienia: pogoda. Od iluś już lat podczas powrotów z Bałkanów na Węgrzech się ona rypie - kłębią się tłumy, wieje nieprzyjemny wiatr, chłodek zastąpił upały. Dlatego te wody termalne są tak ważne i dlatego też w pewnym momencie zrezygnowałem z Balatonu, bo niemal zawsze mieliśmy tam piździawicę. Ludzie przechadzają się w hotelowych szlafrokach i po kąpieli szybko uciekają do wnętrz.
Przebywając na Węgrzech można się podleczyć z kompleksów odnośnie swego wyglądu. Naprawdę w żadnym kraju nie widziałem tylu ludzi chorobliwie otyłych. Nie z brzuszkami, normalnymi fałdkami czy cellulitem, ale w postaci wielorybków. Najbardziej przerażająco prezentowały się kilku i kilkunastoletnie dzieci dumnie kroczące za spasionymi rodzicami. Według niektórych badań Węgrzy są najgrubszym narodem Unii Europejskiej, według innych są "tylko" w czołówce. Chociaż może wkrótce się to nieco zmieni...
Polityka włażenia w dupę Putinowi, żeby mieć dostęp do tanich surowców, dzięki którym można było przekupywać wyborców, nie skończyła się w momencie inwazji na Ukrainę. Efekt jest jednak zupełnie odwrotny od oczekiwań: ceny energii i paliw osiągnęły wyższe pułapy niż w Polsce, co spowodowało, że jesienią Madziarzy zaczęli zamykać hotele, restauracje i kompleksy termalne. Niektóre tymczasowo, niektóre na stałe. Kiskőrös informuje, że aż do kwietnia 2023 z kempingu mogą korzystać jedynie klienci grupowi, a nie indywidualni, bo ci ostatni się nie opłacają. Debreczyn zrezygnował z używania trolejbusów, koleje wracają do spalinówek. Wyjęta żywcem z socjalizmu zasada sztywnych cen na stacjach spowodowała potężne problemy z dostawami, a już latem wiele mniejszych tankszteli zawiesiło działalność. Trudno się dziwić - Orban przerzucił koszty na właścicieli i w wielu przypadkach biznes stał się nieopłacalny. W sklepach pojawiły się braki niektórych towarów, zarówno tych z cenami urzędowymi, jak i z "komercyjnymi". Zabrakło jeszcze kartek. Inflacja jest jedną z najwyższych w Europie, choć nie wiadomo, czy Victor stosował tak twórczą księgowość jak polskie urzędy statystyczne. Słowem - wesoło nie jest. Może więc w tym roku niektóre grubasy schudną, bo zwyczajnie nie będzie ich stać na obżarstwo. A może nie, bo łatwiej zrezygnują z aktywnego wypoczynku?
Wokół basenów działają co najmniej trzy stanowiska gastronomiczne. Oprócz bogatej gamy napitków można coś przekąsić. O dziwo, dość zjadliwie i nawet nie aż tak strasznie drogo. Tym razem bardzo smakowały lepeny - według internetu "węgierska odpowiedź na pizzę", ale moim zdaniem to raczej wytrawne naleśniki.
Po południu baseny termalne robią się bardziej tłoczne. Czasem zaczepiają nas inni goście. Jedna starsza para pyta się, czy jesteśmy Węgrami. Oni przyjechali z Holandii.
- Mieszkamy w kamperze. To Volkswagen! - podkreśla, jakby to miało wielkie znaczenie.
- Czy jesteście z Polski? - pyta się z kolei Madziar w typie starego hippisa. Po polsku. Okazuje się, że świetnie zna ten język. Twierdzi, że nauczył się go z książek i w ogóle mówi w kilku językach: niemiecki to ojczysty, bo Niemcem był jego dziadek i pierwsza żona. Potem opanował rosyjski, a polski był mu potrzebny, gdyż w latach 70. jeździł do Poznania ze swoją siostrą jako... przyzwoitka .
- Mieliście takiego mądrego polityka. Jaruzelski się nazywał - kiwa głową. Dziwne, nie kojarzył żadnego Kaczyńskiego. Śląska też nie, ale Schlesien i Silesię owszem .
Ostatni wieczór urlopu można przeznaczyć na spacer do restauracji przez osiedle domków jednorodzinnych.
W lokalu jedną ścianę zajmuje wielka, drewniana mapa starych i nowych Węgier. Artysta był tak precyzyjny, że źle zaznaczył położenie Kiskőrös. Cenowo czuć, że to Unia - na Bałkanach za tę cenę zjedlibyśmy danie z wypasionymi przystawkami, tu już nie. Smakowało niby nieźle, ale skończyło się... sensacjami żołądkowymi.
I nastał ostatni dzień, dzień powrotu. Poranek trzeba wykorzystać jak najlepiej, więc jeszcze trochę dokładniejsze szwendanie się po mieście, na które w sobotę nie było czasu.
Niedaleko basenów znajduje się cmentarz. Ze starych zdjęć spoglądają kobiety z wielkimi broszkami i mężczyźni z sumiastymi wąsami. Idealni do C.K. Dezerterów.
Na niewielkim skwerze przed cmentarzem stoi pomnik z trzema chłopami. Co koło niego przechodziłem, to zastanawiałem się kim są, bo nie było żadnego napisu, jedynie autograf autora i data "1975". Po grzebaniu na węgierskich stronach wyszło, że to kompozycja o znamiennej nazwie "Három tavasz" - "trzy źródła".
Trzy postacie upamiętniają wydarzenia z lat 1848, 1919 i 1945. Czyli z lewej mamy Petőfiego, który nie budzi wątpliwości. Potem zaczynają się komplikacje. Rok 1919 to powstanie Węgierskiej Republiki Rad, zatem facet w środku ubrany w poaustriacki mundur ma przedstawiać czerwonego bojownika. Rok 1945 - wiadomo, Armia Czerwona "wyzwoliła" Madziarów, nawet wbrew ich woli. Zatem według prawicowej ideologii pomnik powinien zostać zlikwidowany, jednak zdecydowano się jedynie na jego usunięcie z centrum i banicję na uboczu. Bo tak naprawdę 1919 to nie tylko powstanie, ale i upadek pierwszego węgierskiego komunistycznego państwa, więc chłop w środku może zostać uznany za żołnierza strony antykomunistycznej. Z kolei postać z prawej bynajmniej nie przypomina czerwonoarmisty, więc sugerowano, że to po prostu młodzież z wesołych lat siedemdziesiątych...
W centrum tradycyjnie stoją świątynie różnych wyznań. Najbardziej okazały jest oczywiście kościół katolicki, lecz nie jest to najliczniejszy odłam chrześcijan.
Najwięcej - ponad trzydzieści procent - spotkamy luteran. Zbór jest otwarty, ale akurat trwa nabożeństwo, więc tylko zerkam przez drzwi.
Oprócz tego jest jeszcze świątynia baptystów, a także dawna synagoga z 1915 roku. Po remoncie była halą koncertową, obecnie służy adwentystom.
Węgry to jeszcze większa pomnikomania niż w Polsce. Czasem mają potrzebę dołożyć do jakiegoś popiersia coś mocnego, na przykład armatę. Tak w sam raz obok przedszkola.
Wiedzieliście, że generał Bem był Azjatą i miał skośne oczy? Ja nie, lecz teraz już wiem!
Ogólnie Kiskőrös przez ten weekend pokazało się jako sympatyczne miasto i będę je brał pod uwagę przy potencjalnym powrocie.
Kierujemy się na północ. W wiosce Akasztó przecieram oczy ze zdumnienia - na Pomniku Poległych wisi ukraińska flaga! Na Węgrzech jej jeszcze nie widziałem.
Lizanie rowa Putinowi z powodu tanich surowców to jedno, natomiast podejście mentalno-propagandowe to drugie. Węgierskie media rządowe nie raz sugerowały, że Ukraińcy są sami sobie winni, bo podskakiwali Rosji, a w ogóle to agresję sprowokowali Amerykanie, a Kijów chodzi na ich pasku. Narracja identyczna jak komunistów w 1956 roku - że to wina Węgrów, którzy nie podporządkowali się Sowietom, a w ogóle podpuścił ich Waszyngton. Biorąc pod uwagę, że czczenie powstańców sprzed pół wieku jest najważniejszym elementem polityki historycznej Orbana, to mamy tutaj do czynienia z wyjątkową hipokryzją, wręcz z pluciem tym powstańcom w twarz. I to nie jest jedynie mój wymysł, niedawno przeczytałem identyczną opinię w pewnym prawicowym szmatławcu.
Przyglądając się węgierskiej historii ostatnich dwóch wieków jakakolwiek sympatia wobec Rosjan musi budzić zdziwienie. Powstanie węgierskie przeciwko Habsburgom upadło, bo Wiedniowi pomogli Rosjanie. W czasie I wojny światowej carska Rosja była głównym przeciwnikiem Madziarów i aż się paliła do rozbioru ich państwa. Podczas kolejnego światowego konfliktu setki tysięcy Węgrów zginęło na froncie wschodnim, kilkadziesiąt tysięcy zmarło w radzieckiej niewoli. Budapeszt został potężnie zniszczony. Stalinizm nad Dunajem był jeszcze bardziej morderczy niż w Polsce, a potem jeszcze wspomniane powstanie w 1956 i znowu tysiące ofiar. Więc jak dziś można w ogóle myśleć, że ten Putin nie jest taki zły?
Stosunki ukraińsko-węgierskie od dłuższego czasu są złe. Ukraińcy nie za bardzo lubią swoją mniejszość węgierską i co rusz wbijają jej jakieś szpile, jak na przykład zburzenie jesienią w Mukaczewie pomnika Turula, ważnego symbolu narodowego Węgrów. W obecnej sytuacji to proszenie się o dodatkowe kłopoty. Z drugiej strony nie można udawać, że nie czuje się nieustannej nostalgii Budapesztu do rewizji granic. Nie można tego zrobić z sąsiadami należącymi do NATO i EU, więc zostaje tylko granica z Ukrainą, a po zwycięstwie Putina takie rozwiązanie na pewno nabrałoby skrzydeł pod postacią jakiejś "ochrony Zakarpacia".
Osobiście jednak uważam, że to przede wszystkim kwestia mentalności - po zduszeniu powstania Węgrzy zostali wykastrowani emocjonalnie i stali się narodem, który będzie właził w dupę każdemu silniejszemu, jeśli tylko coś im da. A Putin dawał.
Więc skąd tu ukraińska flaga? Ktoś się wyłamał? Sprawdzam - wójt Antal Suhajda jest niezależny, nie z Fideszu. A może prawda jest bardziej prozaiczna - otóż flaga miejscowości ma takie same barwy jak Ukraina, niebiesko-żółte. Co prawda posiada na nich herb, lecz być może poszli na łatwiznę i ograniczyli się do samych kolorów?
Ponieważ do domu jest kupa kilometrów, więc w drodze powrotnej zaplanowałem tylko jeden postój na zwiedzanie - w Dunaújváros. To węgierska Nowa Huta albo Tychy. W miejscu wioski Dunapentele komuniści postanowili wybudować nowe, wzorcowe miasto. Miasto Stalina - Sztálinváros. Zaczęła wznosić się architektura typowa dla tego okresu, czyli monumentalne bloki i budynki rządowe, ozdobione zaangażowanymi rzeźbami.
Stalina pozbyto się w 1961 roku, a "Dunajskie Nowe Miasto" stało się gratką dla fanów socrealizmu.
Dunaújváros jest też interesujące pod względem statystycznym: otóż na tysiąc mężczyzn przypada prawie setka więcej kobiet. Najwyraźniej panowie częściej stąd wyjeżdżali po zmianie ustroju. Nie wiem, czy za czasów Kadara warunkiem otrzymania przydziału była demonstracja antyteligijności, ale do tej pory dwie trzecie mieszkańców deklaruje się albo jako niewierzący albo nie podaje swojego wyznania. Reszta to głównie katolicy.
Przestronny plac Ratuszowy (Városháza tér), po którym hula wiatr i młodzi rodzice z wózkami. To już zapewne lata 70. ubiegłego wieku. Choć może i wcześniej, gdyż pierwszy blok z wielkiej płyty - i w całych Węgrzech - powstał już w 1959 roku.
Choć miasto postawili komuniści, to osadnictwo zaczęło się tysiące lat wcześniej. W okresie rzymskim istniała tu forteca Intercisa. Prace archeologiczne przyniosły sporo okryć, artefakty gromadzone są w muzeum miejskim, niby można też coś oglądać na wolnym powietrzu, ale to tak naprawdę pic na wodę, gdyż godziny otwarcia mogą pasować wyłącznie pracownikom, na pewno nie turystom. Podobnie jest z innymi reliktami, np. pozostałościami term rzymskich. Udało się jedynie spojrzeć przez płot na sterty antycznych kamieni.
Intercisa strzegła Dunaju, który tworzył tu granicę Imperium Rzymskiego. Patrzymy na niego z wysokiej skarpy - zasłaniają go drzewa i infrastruktura portowa, lecz widać, że na jego brzegach mocno wieje.
Dziś teren dawnego fortu otaczają blokowiska, stare miesza się z nowym. W powietrze strzela wieża ciśnień, która z dołu przypomina statek kosmiczny. To ostatni punkt turystyczny wakacyjnego wyjazdu.
Podróż powrotna przebiegała bez niespodziewanych przygód. Po końcowym wyłączeniu silnika odnotowałem 3704 przejechanych kilometrów, średnią prędkość 64 km/h i spalanie 6.2 litra.
W siedmiu krajach podziwiałem 28 pomników poległych, 25 cerkwi, 16 meczetów, 11 kościołów katolickich, 2 ewangelickie, jedną synagogę, 3 cmentarze, 4 zamki, 2 pałace i 6 jezior.
Opisywanie dwóch tygodni zajęło mi pół roku, co stanowi mój rekord. |
_________________
Staliśmy nad przepaścią, ale zrobiliśmy wielki krok naprzód! |
|
